Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri Işığında 2. Abdülhamid Devri’nde Kurulan ve Geliştirilen Hastaneler adlı 784 sayfalık kitap, İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nil Sarı, Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki İzgüer ve Uzman Ramazan Tuğ’un uzun çalışmaları sonucunda ortaya çıktı.

Kitapta yer alan bilgilere göre, Osmanlı Dönemi’nde hastalar ücretsiz tedavi ediliyor, tedavide zengin-fakir ayrımı yapılmıyordu. Hastalar daha çok evlerde tedavi ediliyor, doktorlar bizzat eve kadar gidip hastasıyla ilgileniyordu. Hastalar için yapılan harcamalar sultanların hazinesinden ve kendi mallarından elde edilen gelirlerle karşılanıyordu.

Eserdeki belgeler, 2. Abdülhamid Dönemi’nde sağlık ve sosyal yardım hizmetlerinin çağdaşlaşıp kurumsallaştığını ortaya koyuyor. İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi’nden temin edilen fotoğraflar, EVYAP'ın katkılarıyla hazırlanan kitaba görsel katkı sağlıyor. Kitapta hizmet verilen hasta kesimi esas alınarak hastaneler belirli başlıklar altında toplanıyor, bulundukları belde sırasına göre sağlık kurumlarının listesi yer alıyor.

Hastaneler Osmanlı Coğrafyasına Adaletli Bir Şekilde Yayılıyordu

Osmanlıca belge ve fotoğraflarla bezenen kitapta, 2. Abdülhamid Dönemi’nde yapılan, inşa edilen, onarılan, açılışı yapılan hastaneler hakkında bilgiler veriliyor. Eserde yer alan belgelere göre; Osmanlı darüşşifaları vakıf kurumları olduğu için hastalar ücretsiz tedavi ediliyordu. Hastaların tedavisinde zengin ve fakir farkı gözetilmiyordu. Kamu hizmeti veren hastanelerin adaletli bir şekilde Osmanlı coğrafyasına yayılması sağlanıyordu. Sağlık kurumlarının yapılaşmasında ihtiyaç prensibi göz önünde bulunduruluyordu. Osmanlı’da asker, misyoner, belediye, saray, eğitim ve kadın hastanelerinin yanı sıra birçok özel hastane bulunuyordu. Birçok hastanenin açılışı 2. Abdülhamid’in doğum tarihine denk getiriliyordu.

Özel Hastane İzni 2. Abdülhamit Dönemi’nde Resmen Verildi

Osmanlı tarihi boyunca doktorlar hekimlik mesleğini serbest olarak icra ediyordu. Hekimler seyyar olarak muayenehanesiz veya muayenehaneli olarak çalışabiliyordu. Özel hastaneler 19. yüzyılın sonlarında yasa dışı olarak açılmaya başlamıştı. 2. Abdülhamit Dönemi’nde özel hastane açma izni resmen verildi. 24 Mayıs 1898 tarihli belgede yer alan Özel Hastane Nizamnamesi’nin ilk maddesiyle hastane kurucusunun Osmanlı tebası olma şartı getirildi. Yabancılar, Osmanlı tebası kişiler adına hastane kurarak faaliyetlerini sürdürdü. Yönetmeliğe aykırı açılan özel hastaneler kapatıldı.

Gayrimüslimlerin Durumu

Osmanlı Dönemi’nde gayrimüslimlerin eğitim ve sağlık hizmetlerine de izin veriliyordu. Hatta 2. Abdülhamid, 25. saltanat senesi münasebetiyle Musevi mektebi hastaneleri ile diğer gayrimüslimlerin müesseselerine 25 bin kuruş, Musevi mektepleriyle hastanesi için 8 bin kuruş bağışta bulunmuştu.

Belediyeler Hastane Açardı

Osmanlı Dönemi’nde belediyeler de hastane açıyordu. Osmanlı’da ilk belediye hastanesi, 1865 kolera salgınından sonra Beyoğlu’nda açıldı. Rahibelerin hizmet verdiği hastanede inanç ve soy ayrımı yapılmadan hastalar ücretsiz tedavi ediliyordu. 2. Abdülhamid Dönemi’nde İstanbul’da Şehremaneti’ne bağlı olmak üzere 10 belediye dairesi kuruldu ve bu belediyeler adına hastaneler açıldı. 2. Abdülhamit Dönemi’nde belediye hastanesi açılan diğer yerleşim birimleri şu şekildeydi: Antep, Bağdat, Dedeağaç, Dimetoka, Edirne, Kırkkilise, Konya, Kudüs, Samsun, Selanik, Suşehri, Şam, Trablusgarp, Üsküp, Suriye'deki Zor sancağı.

2. Abdülhamid Dönemi ayrıca salgın hastalıklarla mücadele devriydi. Hızla yayılan kolera salgını, yeni hastanelere olan ihtiyacın daha da artmasına sebep olmuştu.