İÜ Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nün düzenlediği İstanbul Felsefe Konuşmaları’nın üçüncüsü olan “Modern Zamanlarda Otorite(sizlik)” başlıklı konferans, 17 Kasım Salı günü 14.00’te İÜ Edebiyat Fakültesi Kurul Odası’nda gerçekleştirildi.

İÜ Felsefe Bölümü Başkanı Prof. Dr. Cengiz Çakmak’ın açılışını yaptığı konferansa yoğun ilgi gösterildi. İÜ Felsefe Bölümü Öğretim Üyeleri Doç. Dr. Mehmet Günenç ile Yrd. Doç. Dr. M. Ertan Kardeş’in yaptıkları iki sunumdan ve birbirlerine yönelttikleri eleştirileri değerlendirdikleri bir müzakere kısmından oluşan oturum, yaklaşık üç saat sürdü.

Açılış konuşmasını gerçekleştiren Prof. Dr. Çakmak, İÜ Felsefe Bölümü’nün 2015-2016 eğitim-öğretim yılında düzenlediği çeşitli etkinliklere (Politik Felsefe ve Wittgenstein, False Negation or Critique of Modernism: Turkish Language Reform and the Rise of Islamic Political Identity) değinerek, bölümün yeni döneme hızlı ve canlı bir başlangıç yaptığını belirtti. Felsefe etkinliklerinin devamının geleceğini müjdeleyen Prof. Dr. Çakmak, kendisinin de yakında ‘Game of  Thrones’ isimli popüler dizinin felsefi bir yorumunu sunacağı ilgi çekici bir konuşma yapacağını kaydetti ve sözü konuşmacılara bıraktı.

Kavramların Otoritesi

İlk olarak söz alan Doç. Dr. Mehmet Günenç konuşmasına, otoritenin metafiziksel yorumuyla başlayarak, varlığa gelmenin ancak otoritenin olmasıyla mümkün olduğunu iddia etti. Bu anlamıyla insanın kendi varlığını otoriteye dayalı olarak açıklaması gerektiğine işaret eden Doç. Dr. Günenç, bu hususu otorite kelimesinin etimolojisiyle destekleyen örnekler sundu. Daha sonra bu kavramın serüvenini, tarihsel olarak, Antik Yunan, Roma, Ortaçağ ve Modern Çağ dönemleri üzerinden ortaya koymaya çalıştı. Bu bağlamda Doç. Dr. Günenç’in temel iddiası otoritenin kavramlarından ziyade kavramların otoritesinin ihdas edilmesi şeklinde oldu. Doç. Dr. Günenç, Karl Popper’ın “Açık Toplum ve Düşmanları” adlı eserindeki meşhur Platon eleştirisi üzerinde durarak hem Popper’ın hem de Antik Yunan filozofunun eleştirisini sundu. Kavramların, değerlerin rehberliğindeki bir otorite kabulünden ziyade bu değerleri ancak belirli bir sınıfın üretebileceği iddiasıyla ortaya çıkan Platon’u eleştiren Doç. Dr. Günenç, Popper’ı da günümüz dünyasındaki asıl sorumlunun Platon olduğu sonucuna varmasıyla aşırı önyargılı bulduğunu belirtti.

Bireyci Modern Otorite

Modern çağa gelindiğinde ise kavramsal otorite anlayışının değiştiğini, Kartezyen cogito -“Düşünüyorum, öyleyse varım!”- anlayışının otoriteyi bireyselleştirdiğini ileri süren Doç. Dr. Günenç, böylece modern zihniyetin, varlıksal imkânlarıyla otoriteye muhtaç olan insanı, gereğinden çok fazla kuvvet sahibi ve dolayısıyla otorite sahibi olduğuna inandırdığını belirtti. Daha sonra gelen Kant’ın, bu durumu özerklik kavramıyla daha da pekiştirdiğini belirterek insanın otoriterliğinin hem toplumsal anlamda hem de varlıksal anlamda yalnızlaşmayla sonuçlanmaya gittiğini iddia etti.

İnovasyon Eleştirisi

Doç. Dr. Günenç tarafından bu bağlamda dikkat çekici olan bir diğer kavram eleştirisi de inovasyon kelimesinin kullanımına ilişkin olarak yapıldı. İnovasyon’un ancak teknoloji alanında geçerli olacağı için sadece mekanik nesnelerin yenilenmesiyle ilgili olduğunu, buna karşın konusu insan olan sosyal alanlarda yöntemin inovasyon olamayacağını belirtti. Doç. Dr. Günenç, son olarak İslam geleneğindeki otorite kavramının kavramsal öneminden ziyade siyasi anlamda değerlendirildiğini belirtti. Son olarak, İslami geleneğin düşünsel çalışmalarının modernleşme tehlikesiyle yarıda kesildiğini ve bu alanda akılcılığın bir değer olarak ön plana çıkması gerektiğini dile getirdi.

Eğitimde Otoriterlik ve Aşırı Özgürlük

Otorite kavramını eğitim bağlamında ele alan Yrd. Doç. Dr. Ertan Kardeş ise ilk olarak eğitimin çeşitli alanları olan aile, okul ve toplumun günümüzde bir dönüşüm içerisinde bulunduğunu kaydederek, gerek dünya genelinde gerekse ülkemizde yaşanan eğitim krizinin, otoritenin bu alanlarda ya otoriterlikle karıştırılmasından ya da her tür sınırlandırmayı ve yasayı reddeden bir aşırı-bireyciliğe kaymasından kaynaklandığını savundu. Yrd. Doç. Dr. Kardeş’in konuşmasında altını çizdiği noktalardan bir tanesi tanınmış, meşru otorite ile zorba ve zorlama bir otorite arasında bir ayrıma gitmesi ve ikincisinin ne felsefi ne de etimolojik manada gerçek bir otoriteye tekabül etmediği oldu.

Antik Yunanlıların Politik Eğitim Anlayışı

Yrd. Doç. Dr. Kardeş konuşmasında, ilk sunumdakine benzer şekilde eski Yunan dünyası ve felsefesini bir referans noktası olarak kullandı. Antik Yunan kültürü ve eğitimi hakkında önemli bir eser olan Werner Jaeger’in “Paideia”sı ışığında dönemin politik eğitim anlayışına değinen Yrd. Doç. Dr. Kardeş, eğitimin eski Yunanlılar için bir vatandaş, yurttaş olma ve yasayı içselleştirme süreci olduğunu belirtti. Modern topluma koşut olarak bireyci olmayan bir bireysellik modeli barındıran antik Yunan toplumunda, böylelikle, yasaya uymanın hem alıştığımız anlamda bir sınırlandırılma, kısıtlanma anlamına geldiğini hem de bir özgürlük imkânı teşkil ettiğini ifade etti. Antik Yunan şehirlerinin yurttaşlarının kendi yasalarını kendilerinin belirlediğini, bunun karşısında modern devletlerde kanunların harici bir şekilde toplumlara dayatıldığını açıkladı.

Modern Eğitim Krizi

Yrd. Doç. Dr. Kardeş, ülkemizde eğitim alanında “inovasyon” adı altında yapılan değişikliklerin, eğitim topluluklarının kendi dâhili ürünleri olmadığını, aksine, çağımızın siyasi-hukuki düzenine benzer şekilde, dışsal ayarlamalardan ibaret olduğunu söyledi. Birey ve toplum, ruh ve beden arasında birleştirilemez yarılmaların, insanlarda bir anlamsızlık hissiyatının yaygın olduğu modern çağda, baskıcı eğitim modelinin yıkılmasına rağmen, yeni pedagojik zihniyetin, kendi ölçütlerini belirleyecek otonom süreçleri kuramadığı ve çaresizlik içerisinde hazcı, konformist bireyin taleplerini karşılama doğrultusunda işlediği yorumunda bulundu.

Politik Felsefenin Görevi

Yrd. Doç. Dr. Kardeş, sonuç olarak, otoriter eğitim anlayışının yıkılmasıyla birlikte, eğitimde doğruluk ve değerlerin, politikada ise yasanın sorgulanarak yeniden üretilebileceği ve böylelikle otoritenin meşruiyet kazanacağı kolektif zeminlerin hazırlanması gerektiğini bildirdi. Bu zeminlerin hazırlanması için ise politik felsefenin öğrenci, öğretmen, üniversite arasındaki ilişkileri ele almasının iyi bir fırsat yaratacağını ifade ederek sözlerini noktaladı.

Chaplin’in “Modern Zamanlar”ı

Yrd. Doç. Dr. Kardeş konuşmasında bazı filmlere de göndermede bulundu. Michael Haneke’nin “Beyaz Kurdele” ve Laurent Cantet’in “Duvarlar Arasında” filmlerinin, sırasıyla aşırı otoriter ve aşırı özgürlükçü eğitim figürlerini somutlaştıran eserler olduğunu belirtti. Yrd. Doç. Dr. Kardeş ayrıca konferans başlığının da Charlie Chaplin’in “Modern Zamanlar” filminden, Fransız varoluşçu Jean Paul Sartre’ın ilk sayısı 1945’te çıkan edebiyat dergisi Les Temps modernes’den ve Alman felsefeci ve tarihçi Hans Blumenberg’in Die Legitimität der Neuzeitadlı kitabından esinlendiğini açıkladı. Yrd. Doç. Dr. Kardeş’in sunumunun ardından gerçekleştirilen müzakere bölümünde, konuşmacılar daha güncel ve toplumumuza ilişkin meseleler üzerinden birbirlerinin düşüncelerini değerlendirdiler. Oturum soru-cevap bölümüyle son buldu.

İlgi Çekici Felsefe Etkinlikleri Sürüyor

İÜ Felsefe Bölümü etkinlikleri önümüzdeki bahar döneminde de devam edecek. Yaklaşık liste şöyle: Mart, Doç. Dr. Mehmet Günenç’in önümüzdeki ay çıkacak olan “Kant’ta Tanrı ve Tanrısallaştırılan Akıl” adlı kitabıyla aynı başlık altında yapacağı konuşma; Nisan, Prof. Dr. Cengiz Çakmak’ın Game of Thrones’la ilgili konuşması; ve Mayıs, sanat felsefesiyle ilgili iki günlük bir konferans.

Bölümün bir sonraki etkinliği 9-10 Aralık’ta gerçekleşecek olan Öğrenci Kongresi. Bu dönem 25.si düzenlenecek olan kongreye tüm akademik seviyelerden öğrenciler katılacak. Kongrede, İstanbul Üniversitesi’nin yanı sıra Boğaziçi ve Eskişehir üniversitelerinden öğrenciler de yaptıkları çalışmaları arkadaşları ve hocalarıyla paylaşma ve tartışma imkânı bulacak.

Haber: İlter COŞKUN

İÜ Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü